مقدمه

گندم (Triticum aestivum L.) یکی از مهمترین غلات است که نقش مهمی در تغذیه انسان و دام دارد. علف‌های ‌هرز یکی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده تولید و کاهش عملکرد گیاهان زراعی می‌باشند. مقدار خسارت علف‌های ‌هرز در مزارع گندم ایران 20 تا 30 درصد گزارش شده است (Zand et al., 2004). در حال حاضر، کنترل شیمیایی به دلیل غیر وجینی­بودن گندم، مهم‌ترین روش مهار علف‌هرز در این محصول محسوب می­شود. به‌طوری‌که، تاکنون 25 علف‌کش در مزارع گندم کشورمان ثبت شده است که شامل نه باریک‌برگ‌کش، 10 پهن‌برگ‌کش و شش دومنظوره می‌باشد (Zand et al., 2019). عدم دسترسی به برخی برندهای معتبر علف‌کش‌ها و کاهش کیفیت سموم مصرفی در سال­های اخیر، سبب کاربرد بی‌رویه برخی علف‌کش‌ها در مزراع گندم شده است (Mamnoie et al., 2022). از مهم‌ترین علف‌کش‌‌های پرکاربرد در مزارع گندم می‌توان به گروه‌های بازدارنده استیل­کوآنزیم‌آکربوکسیلاز[1] و استولاکتات­سینتاز[2] اشاره کرد (Zand et al., 2019). با توجه به ریسک مقاومت بالایی که این گروه علف‌کش‌ها دارند، توسعه و گسترش برخی گونه‌های دشوار کنترل و بروز مقاومت به علف‌کش‌ها دور از انتظار نیست (Minbashi et al., 2022). در این ارتباط، می‌توان به مقاومت یولاف‌وحشی زمستانه به علف‌کش کلودینافوپ‌پروپارژیل (Sasanfar et al., 2017; Molaei et al., 2022)، پینوکسادن و ستوکسیدیم (Sasanfar et al., 2017)، چچم (L. rigidum) به پینوکسادن (Esmailzadeh et al., 2011) و فالاریس (Phalaris brachystac Link.) به علفکش هالوکسی‌فوپ-‌آر-متیل (Golmohammadzadeh et al., 2019) اشاره کرد. بنابراین، معرفی علف‌کش‌های جدید در تناوب با علف‌کش‌ها با نحوه عمل متفاوت یکی از راهکارهای سودمند جهت برون­رفت از این چالش به شمار می‌رود.

کلودینافوپ‌پروپارژیل (تاپیک، 8% EC) علف‌کشی سیستمیک و پرکاربرد در مزارع گندم کشورمان است. این علف‌کش از گروه آریلوکسی­فنوکسی پروپیونیک­اسیدها و بازدارنده استیل‌کو‌آنزیم­آکربوکسیلاز است (Zand et al., 2019) که برای کنترل یولاف وحشی زمستانه، فالاریس، چچم، دم‌روباهی کشیده (Alopecurus myosuroides Huds.) در گندم توصیه شده است
 (Sheikhi et al., 2018). متری‌بیوزین (سنکور، 70% WP) علف‌کشی انتخابی و سیستمیک از گروه تریازینون‌ها و بازدارنده انتقال الکترون در فتوسیستم دو است. این علف‌کش برای کنترل علف‌های هرز پهن‌برگ و برخی از باریک‌برگ‌ها در مزارع برای سویا (Glycine max (L.) Merr.) و سیب‌زمینی (Solanum tuberosum L.) در ایران ثبت شده است (Zand et al., 2019). همچنین، متری‌بیوزین در محصولاتی نظیر گوجه‌فرنگی
 (Solanum lycopersicum L.)، هویج
(Daucus carota L.)، یونجه (Medicago sativa L.)، نیشکر (Saccharum officinarum L.)، ذرت (Zea mays L.) و گندم و جو
 (Hordeum vulgare L.) نیز استفاده می‌شود (Sheikhi et al., 2018).

کارآیی علف‌کش کلودینافوپ‌پروپارژیل + متری‌بیوزین در کنترل فالاریس، سلمه‌تره (Chenopodium album L.)، ترشک
 (Rumex spp.)، یونجه‌ زرد
 (Melilotus officinalis (L.) Pall.) و شاه‌تره (Fumaria parviflora Lam.) نیز مطلوب گزارش شده است (Singh et al., 2015). کومار و همکاران (Kumar et al., 2011) اظهار کردند که کاربرد علف‌کش پیش­مخلوط کلودینافوپ‌پروپارژیل+ مت‌سولفورون قادر است یونجه وحشی (Medicago denticulate Willd.)، آناغالیس (Anagalis arvensis L.) و فالاریس
 (Phalaris minor) را به‌طور معنی‌داری کنترل کند. نامبردگان (Kumar et al., 2018) در گزارش دیگری بیان کردند که کاربرد پیش­مخلوط علف‌کش‌های کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین کارآیی بسیار مطلوبی در کنترل چچم
(Lolium temulentum L.) داشت و عملکرد دانه گندم را به‌طور‌ معنی‌داری افزایش داد. اختلاط‌ علف‌کش‌های کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین، متری‌بیوزین+ پینوکسادن، کلودینافوپ‌پروپارژیل+ سولفوسولفورون در مقایسه با کاربرد انفرادی آنها کارایی بیشتری در کنترل علف‌های ‌هرز داشت (Abbas et al., 2018). همچنین سینگ و همکاران (Singh et al., 2005) نشان دادند که متری‌بیوزین+ فنوکساپروپ قادر است فالاریس (P. minor) را به­خوبی کنترل کند.

با توجه به کاهش تناوب زراعی،کاربرد بیش از حد علف‌کش‌ها، محدود­بودن تعداد علف‌کش‌ها قایل دسترس، کارآیی ضعیف علف‌کش‌های موجود در کنترل برخی گونه‌های دشوار کنترل نظیر چچم
(L. rigidum)، و جلوگیری از بروز و توسعه مقاومت این آزمایش با هدف بررسی علف‌کش پیش­مخلوط کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین در کنترل علف‌های‌ هرز گندم در مقایسه علف‌کش‌های پرکاربرد در چهار استان البرز (کرج)، فارس (داراب)، سمنان (شاهرود) و خراسان رضوی (مشهد) انجام شد.

مواد و روش‌ها

این آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با هشت تیمار و چهار تکرار در چهار منطقه البرز (کرج)، فارس (داراب)، سمنان (شاهرود) و خراسان رضوی (مشهد) در سال زراعی 1400-1399 اجرا شد. مشخصات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش در جدول زیر نشان داده شده است (جدول 1).

تیمارهای آزمایش شامل کاربرد علف‌کش کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین (به اختصار کلومتری) به مقدار 500، 600 و 700 گرم در هکتار، مت‌سولفورون‌متیل+ سولفوسولفورون (توتال، 80% WG) به مقدار 45 گرم در هکتار، مزوسولفورون‌متیل+ یدوسولفورون‌متیل+ دیفلوفنیکان (اُتللو، 25/8 % OD) به مقدار 6/1 لیتر در هکتار، کلودینافوپ‌پروپارژیل (تاپیک، 8% EC) + تری‌بنورون‌متیل (گرانستار، 75 % DF) به مقدار 8/0لیتر+ 20 گرم در هکتار، تاپیک + بروموکسینیل + ام‌سی‌پ‌آ (برمایسیدام‌آ، 40 % EC) به مقدار یک لیتر + 5/1 لیتر در هکتار، و شاهد وجین دستی بود. مقدار کاربرد و مشخصات علف‌کش‌های کاربردی در جدول دو ذکر شده است (جدول 2). برای سادگی در بیان نتایج بجای علف‌کش کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین از واژه کلومتری استفاده شد. همچنین، جهت کوتاه­شدن واژه‌ها در بخش نتایج و بحث از نام تجارتی علف‌کش‌ها استفاده شد.

جدول 1- برخی از ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک مناطق آزمایش.

Table 1. Soil characteristics at the different experimental locations.

جدول 2- اسامی تجاری، ماده موثره و مقدار مصرف علف‌کش‌های مورد استفاده در آزمایش.

Table 2. Commercial names, active ingredient and application rates of herbicides used in the experiment.

*= "کلومتری" مخفف استفاده شده است، *” CloMetri” is used as an abbreviation

عملیات آماده‌سازی بستر کاشت شامل شخم، دیسک و تسطیح بود. کاشت گندم با رقم توصیه­شده و مقدار مصرف هر منطقه مطابق جدول سه انجام شد. هر واحد آزمایشی (کرت) دارای هشت خط کاشت به طول هشت و به عرض دو متر در نظر گرفته شد. فاصله بین کرت‌های آزمایش یک متر و بین بلوک‌ها دو متر بود. برای افزایش دقت آزمایش از شاهد مجاور (متناظر) استفاده شد (هر کرت آزمایش به دو قسمت تقسیم شد، قسمت بالایی سم‌پاشی­نشده و به عنوان شاهد و قسمت پایین کرت‌ها سم‌پاشی شد به عنوان تیمار). کلیه مراقبت‌های زراعی و آبیاری در هر منطقه برای تیمارها یکسان بود. کوددهی بر اساس نتایج آزمون خاک (جدول 1): کود نیتروژن از منبع اوره (46 درصد نیتروژن)، کود فسفات از منبع سوپرفسفات‌تریپل (46 درصد فسفر) و سولفات پتاسیم (50 درصد پتاسیم) به مقدار مورد نیاز در زمان کاشت در هر منطقه انجام شد. سم‌پاشی با سمپاش پشتی فشار ثابت مجهز به نازل بادبزنی یکنواخت (8002) با فشار 200 کیلوپاسکال و حجم پاشش 300 لیتر در هکتار انجام شد. تیمارهای علف‌کش در مرحله پنجه‌دهی گندم (معادل کد 25 زادوکس) مطابق سه تا پنج برگی علف‌هرز اعمال شد (Zadoks, 1974). برخی از مشخصات تقویم عملیات زراعی و زمان کاربرد علف‌کش‌ها در مناطق مختلف در جدول زیر ذکر شده است (جدول 3).

جدول 3- تقویم عملیات زراعی و زمان کاربرد علف‌کشها در مناطق مختلف آزمایش.

Table 3. Timetable for field operations and application dates of herbicides at different experimental locations.

جدول 4- فهرست علف‌های‌ هرز غالب موجود در مزرعه آزمایشی.

Table 4. The list of the dominant weeds in the experimental field.

 حضور (+)، عدم حضور (-)، Preent (+), Non oersent (-)

نمونه‌برداری علف‌های‌ هرز شامل تعیین تراکم و وزن خشک علف‌های‌ هرز در کادری به ابعاد 50 × 50 سانتی‏متر به تفکیک گونه‌ها در هر نیم‌کرت شاهد و تیمار شمارش شد و پس از خشک­شدن توزین شدند و پس از آن درصد کاهش تراکم (یا وزن خشک) گونه‌های علف‌های‌ هرز ([3]WCE) (جدول 4) در هر کرت نسبت به نیمه شاهد مجاور تعیین شد (Somani, 1992). تغییرات عملکرد دانه نیز از خطوط وسط به ابعاد سه متر مربع در هر نیم­کرت شاهد و تیمار انجام شد. با توجه به طیف متفاوت گونه‌های علف‌های ‌هرز هر منطقه، داده‌های هر منطقه به صورت جداگانه بررسی شدند. شایان ذکر است که تیمار شاهد وجین دستی فقط در ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد دانه در نظر گرفته شده، اما در تعیین درصد کنترل علف‌های ‌هرز از سر جمع تیمارها حذف شد. آزمون همگنی واریانس‌ها و نرمال­بودن داده‌ها قبل از تجزیه واریانس انجام شد. مقایسه میانگین با آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (LSD) در سطح پنج درصد و محاسبات آماری با استفاده از نرم‌افزار SAS (نسخه 3/9) انجام شد.

نتایج و بحث

بر اساس نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس صفات اندازه­گیری­شده در چهار منطقه کرج، داراب، شاهرود و مشهد، تیمارهای کاربرد علف‌کش‌ها، تاثیر معنی‌دار (01/0 ≥P) بر درصد کاهش تراکم، وزن خشک علف‌های‌ هرز مورد مطالعه و عملکرد دانه گندم داشتند (به دلیل محدودیت حجم مقاله از آوردن جدول تجزیه واریانس خودداری شد).

تراکم و وزن خشک علف‌های‌ هرز

البرز (کرج)

بر اساس نتایج حاصل از داده‌های منطقه البرز (کرج)، کاربرد علف‌کش‌ها به‌طور معنی‌داری تراکم و وزن خشک علف‌های‌ هرز چچم، یولاف وحشی زمستانه، خاکشیر، سیزاب و مجموع علف‌های ‌هرز را به‌طور معنی‌داری کاهش دادند. همچنین با افزایش مقادیر کاربرد علف‌کش‌ کلومتری (کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین) تراکم و وزن خشک علف‌های‌ هرز مذکور به‌طور معنی‌دار کاهش یافت؛ به‌طوری­که، کاربرد کلومتری به مقدار 700 گرم در هکتار توانست تراکم و وزن خشک چچم (61 تا 69 درصد)، یولاف (60 تا 63 درصد)، خاکشیر (60 تا 74 درصد)، سیزاب (70 تا 83 درصد) و مجموع علف‌های‌ هرز (63 و 72 درصد) را کاهش دهد (جداول 5 و 6). گزارش شده است تراکم و بیوماس علف‌های‌ هرز فالاریس
 (P. minor)، سلمه‌تره (Chenopodium album L.)، گونه ترشک (Rumex spp.)، یونجه‌زرد و شاه‌تره (Fumaria parviflora Lam.) با کاربرد علف‌کش کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین به‌طور معنی‌داری کاهش یافت
 (Singh et al., 2015).

کارآیی علف‌کش‌ کلومتری (700 گرم در هکتار) در کنترل چچم با توتال و تاپیک در یک گروه و پایین‌تر از اُتللو بود؛ اما کارآیی کلومتری (700 گرم در هکتار) در کنترل یولاف‌وحشی و خاکشیر کمتر از سایر علف‌کش‌های کاربردی بود. در مقابل، کارآیی این علف‌کش در کنترل سیزاب مطلوب‌تر از توتال بود. بیشترین کارآیی کنترل علف‌های ‌هرز بعد از شاهد وجین در کنترل یولاف وحشی زمستانه (100 درصد) و خاکشیر (90 تا 100 درصد) به­ترتیب از کاربرد اُتللو و تاپیک+ گرانستار یا برومایسید ام‌آ حاصل شد و بیشترین کارآیی در کنترل چچم (72 درصد) و سیزاب (79 درصد) به­ترتیب از کاربرد علف‌کش اُتللو وبرومایسید ام‌آ + تاپیک به­دست آمد (جداول 5 و 6). مین‌باشی و همکاران
 (Minbashi et al., 2020) نشان دادند که کارآیی علف‌کش‌های برومایسید ام‌آ و بوکتریل یونیورسال (بروموکسینیل+ توفوردی) در کنترل گونه‌های گل‌گندم، سیزاب، بی‌تی‌راخ
 (Galium tricornutum Dan)، پنیرک، دم عقربی (Scorpiurus muricatus var. breviaculeatus (Batt.) Thell.) بسیار مطلوب بود. همچنین، کارآیی علف‌کش پیش­مخلوط کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین (29% WP) به مقدار 270 گرم در هکتار در کنترل فالاریس
 (P. minor) 75 درصد گزارش شد
 (Punia et al., 2017).

جدول 5- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش تراکم گونه‌های علف‌های‌هرز نسبت به شاهد مجاور در کرج.

Table 5. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species density compared to the adjacent control in Karaj.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(.

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

فارس (داراب)

بر اساس نتایج حاصل از صفات اندازگیری­شده در فارس (داراب) مشخص شد با کاربرد تیمارهای علف‌کش، تراکم و وزن خشک علف‌های ‌هرز چچم، گل گندم، سیزاب، خردل کاذب، پنیرک و پیچک به‌طور معنی‌داری کاهش می‌یابد. با افزایش مقدار کاربرد علف‌کش کلومتری نیز تراکم و وزن خشک علف‌های ‌هرز مذکور به‌طور معنی‌داری کاهش یافت. به‌طوری­که با کاربرد علف‌کش‌ پیش‌مخلوط کلومتری (700 گرم در هکتار) تراکم و وزن خشک چچم به میزان 74 تا 76 درصد، پنیرک به میزان 85 تا 87 درصد، پیچک به میزان 54 تا 58 درصد، خردل کاذب به میزان 85 تا 81 درصد، گل گندم به میزان 85 تا 90 درصد، سیزاب به میزان 82 تا 86 درصد و مجموع علف‌های‌ هرز به میزان 77 تا 80 درصد نسبت به نیمه شاهد کاهش یافت. بنابراین، کارآیی علف‌کش کلومتری (700 گرم در هکتار) در کنترل پنیرک و پیچک مشابه با علف‌کش‌های توتال، اُتللو، گرانستار و کمتر از برومایسید ام‌آ بود. اما کارآیی تیمار مذکور در کنترل سیراب، خردل کاذب و گل گندم مطلوب‌تر از توتال و اُتللو بود و با برومایسید ام‌آ و گرانستار در یک گروه آماری قرار داشت. در مقابل، این تیمار بعد از وجین دستی بیشترین کارآیی را در کنترل چچم داشت (جدول 7 و 8). تاثیر مطلوب علف‌کش کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین در کنترل چچم (Lolium temulentum) قبلا  نیز گزارش شده است (Kumar et al., 2018). همچنین، قنبری و همکاران (Ghanbari et al., 2015) اظهار کردند که کاربرد ‌مخلوط علف‌کش متری‌بیوزین (%70 WP) +کلودینافوپ‌پروپارژیل (%8 EC) به مقدار (64/0 + 21/0 گرم ماده موثره در هکتار) در کنترل علف‌های ‌هرز گندم دارای کارآیی مطلوبی است. کارآیی توفوردی در کنترل پنیرک (M. neglecta) در اهواز 63 درصد گزارش شد
 (Zand et al., 2007).

جدول 6- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش وزن خشک گونه‌های علف‌های ‌هرز نسبت به شاهد مجاور در کرج.

Table 6. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species biomass compared to the adjacent control in Karaj.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

جدول 7- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش تراکم گونه‌های علف‌های‌هرز نسبت به شاهد مجاور در داراب.

Table 7. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species density compared to the adjacent control in Darab.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

سمنان (شاهرود)

نتایج به­دست­آمده از داده‌های منطقه شاهرود نیز حاکی از آن است که علف­های ‌هرز یولاف وحشی، بیدگیاه تاج­خروسی، شقایق شاه‌تره‌ای و جغجغک نیز با کاربرد علف‌کش‌ها به‎طور معنی‌داری کاهش یافتند. همچنین، کارآیی کنترل این گونه نیز با افزایش مقادیر کاربرد علف‌کش کلومتری نیز به‌طور معنی‌داری افزایش یافت. به‌طوری­که، بیشترین کارآیی کلومتری در کنترل گونه‌های مذکور از کاربرد مقدار 700 گرم در هکتار به­دست آمد. این تیمار توانست تراکم و وزن خشک یولاف‌وحشی زمستانه (68 و 83 درصد)، بیدگیاه تاج‌خروسی (47 و 34 درصد)، شقایق شاه­تره‌ای (52 و 50 درصد)، جغجغک (41 و 56 درصد) و مجموع علف‌های ‌هرز (53 و 60 درصد) را کاهش دهد. کارآیی کلومتری (700 گرم در هکتار) در کنترل یولاف وحشی زمستانه و بیدگیاه تاج‌خروسی با علف‌کش‌های توتال، اُتللو و تاپیک در یک گروه بودند، اما کارآیی آن در کنترل شقایق شاه‌تره‌ای و جغجغک کمتر از سایر علف‌کش‌های کاربردی حاصل شد. بیشترین کارآیی در کاهش وزن خشک یولاف وحشی زمستانه (98 درصد) بعد از شاهد وجین دستی از کاربرد برومایسید ام‌آ+ تاپیک به­دست آمد. همچنین، بیشترین کارآیی در کنترل شقایق شاه‌تره‌ای (87 درصد) و جغجغک (92 درصد) از کاربرد گرانستار + تاپیک بعد از شاهد وجین دستی حاصل شد. با این وجود، هیچکدام از علف‌کش‌های کاربردی کارآیی مطلوبی در کنترل بیدگیاه تاج‌خروسی (کمتر از 50 درصد) نداشتند (جدول 9 و 10). در گزارش کومار و همکاران
 (Kumar et al., 2018) کارآیی علف‌کش‌های کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین در کنترل علف‌های‌ هرز فالاریس، یولاف‌وحشی زمستانه، آناغالیس (Anagallis arvensis L.) ، یونجه‌زرد و شاه‌تره را 78 تا 82 درصد گزارش کردند. در­حالی­که کارآیی تاپیک (کلودینافوپ‌پروپارژیل) در کنترل چچم ضعیف گزارش شده است
 (Baziyar et al, 2010).

جدول 8- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش وزن خشک گونه‌های علف‌های‌ هرز نسبت به شاهد مجاور در داراب.

Table 8. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species biomass compared to the adjacent control in Darab.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(.

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

جدول 9- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش تراکم گونه‌های علف‌های ‌هرز نسبت به شاهد مجاور در شاهرود.

Table 9. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species density compared to the adjacent control in Shahrood.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(. Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

خراسان رضوی (مشهد)

نتایج حاصل از صفات اندازگیری­شده در مشهد نشان داد که تیمارهای کاربرد علف‌کش قادرند تراکم و وزن خشک گونه‌های علف‌های‌ هرز چچم، جودره، درشتوک، شاه‌تره، بی‌تی‌راخ و یونجه‌زرد را به‌طور معنی‌داری کاهش دهند. همچنین مشابه با نتایج سایر مناطق نیز با افزایش مقادیر کاربرد علف‌کش کلومتری کنترل علف‌های ‌هرز مذکور به‌طور معنی‌داری افزایش یافت. به‌طوری­که با کاربرد علف‌کش‌ پیش‌مخلوط کلومتری (700 گرم در هکتار) تراکم و وزن خشک چچم (63 تا 73 درصد)، جو دره (30 تا 42 درصد)، درشتوک (53 تا 62 درصد)، شاه‌تره (82 تا 78 درصد)، بی‌تی‌راخ (21 تا 15 درصد)، یونجه‌زرد (35 تا 20 درصد) و مجموع علف‌های ‌هرز (54 تا 60 درصد) نسبت به نیمه شاهد کاهش یافت. کارآیی این علف‌کش در کنترل بی‌تی‌راخ و یونجه زرد ضعیف‌تر از سایر علف‌کش‌ها بود، اما از نظر کنترل درشتوک با توتال در یک گروه بودند. همچنین، کارآیی آن در کنترل چچم و شاه‌تره مطلوب‌تر از توتال و اُتللو بود و با تاپیک+ برومایسید ام‌آ در یک گروه بود. بیشترین کارآیی در کاهش وزن خشک جو‌دره بعد از شاهد وجین (100 درصد) و علف‌کش توتال (70 تا 78 درصد) از کلومتری (700 گرم در هکتار) به­دست آمد. مطلوب‌ترین تیمار آزمایش در این منطقه، برای کنترل علف‌های ‌هرز پهن‌برگ و باریک‌برگ (بجز جودره) از کاربرد برومایسید ام‌آ+ تاپیک حاصل شد. این تیمار از نظر کنترل چچم، شاه‌تره و مجموع علف‌های ‌هرز با علف‌کش کلومتری (700 گرم در هکتار) در یک گروه بود. در مقابل گرانستار ضعیف‌ترین کارآیی را در کنترل شاه‌تره داشت (جداول 11 و 12). در بررسی‌های انجام­شده کارآیی علف‌کش برومایسید ام‌آ در کنترل علف‌های ‌هرز گلرنگ وحشی، گل گندم، پنیرک و خردل وحشی (Sinapis arvensis L.) مطلوب اعلام شد (Mamnoie et al., 2022؛ Veisi et al., 2018). در مقابل کارآیی علف‌کش‌های اُتللو و آتلانتیس (مزوسولفورون+ یدوسولفورون)در کنترل هفت‌بند (Polygonum aviculare L.) ضعیف گزارش شده است (Ebadati et al., 2019).

جدول 10- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش وزن خشک گونه‌های علف‌های ‌هرز نسبت به شاهد مجاور در شاهرود.

Table 10. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species biomass compared to the adjacent control in Shahrood.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(.Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

جدول 11- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش تراکم گونه‌های علف‌های ‌هرز نسبت به شاهد مجاور در مشهد.

Table 11. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species density compared to the adjacent control in Mashhad.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

ارزیابی توصیفی کنترل علف‌های ‌هرز

بر اساس نتایج ارزیابی توصیفی، کارآیی علف‌کش‌ها بر مبنای کنترل علف‌های‌ هرز در چهار منطقه آزمایش مشخص شد که بیدگیاه تاج‌خروسی، گونه‌ا‌ی سخت کنترل است که علف‌کش‌های کاربردی قادر به کنترل مطلوب آن نبودند (جدول 13). این گونه از علف‌های ‌هرز غالب مزارع گندم شاهرود است که با علف‌کش‌های پرکاربرد رایج کنترل نشد. بنابراین غالبیت چنین گونه‌هایی در آینده با مدیریت نادرست علف‌های ‌هرز دور از انتظار نیست (Liebman et al., 2001).

علف‌کش کلومتری (700 گرم) کارآیی مطلوبی (70 تا 85 درصد) در کنترل سیزاب، پنیرک، خردل کاذب، شاه‌تره، گل گندم داشت که با علف‌کش‌های توتال، اُتللو و گرانستار+ تاپیک همتراز بودند. همچنین کارآیی این تیمار در کنترل یولاف، پیچک، خاکشیر، جودره، شقایق شاه‌تره‌ای، چچم، درشتوک نسبتاً ضعیف (50 تا 70 درصد) ارزیابی شد، اما با علف‌کش توتال مشابه بود. با این وجود کارآیی کلومتری (700 گرم) در کنترل گونه‌های جغجغک، یونجه‌زرد (شاه­‌افسر) و بی‌تی‌راخ نامطلوب (30 تا 50 درصد) و کمتر از توتال، اُتللو گرانستار و برومایسید ام‌آ ارزیابی شد. در مقابل، بیشترین طیف کنترل علف‌های‌ هرز آزمایش از کاربرد علف‌کش برومایسید ام‌آ+ تاپیک ( در درجه اول) و پس از آن اُتللو و گرانستار+ تاپیک در درجه‌های بعدی حاصل شد (جدول 13).

کارآیی علف‌کش‌ها در کنترل گونه‌های علف‌های ‌هرز متفاوت گزارش شده است؛ به‌طوری­که علف‌کش پروسولفوکارپ (بوکسر) قادر است گونه‌های ترشک (Rumex crispus L.)، یونجه زرد، چچم، پنیرک را به­خوبی کند
 (Mamnoie & Karaminejad, 2020). همچنین گونه‌های چچم، خردل‌کاذب، گل گندم، سیزاب و گلرنگ (Carthamus oxyacantha M. Bieb.) با علف‌کش دیفلوفنیکان+ یدوسولفورون­متیل‌سدیم+ فلوراسولام (جوی­استیک) به‌طور مطلوبی کنترل شد (Mamnoie et al., 2022). کارآیی علف‌کش فلوروکسی‌پیر در کنترل پنیرک، دم‌عقربی (Scorpiurus muricatus L.)، بی‌تی‌راخ، گل‌ گندم و سیزاب مطلوب ارزیابی شد
 (Minbashi et al., 2022). متری‌بورین )سنکور) توانست شاه‌تره، یونجه‌زرد، اناغالیس و فالاریس کنترل کند Javaid et al., 2022)). در گزارش زند و همکاران (Zand et al., 2007) اظهار شده که کارآیی علف‌کش‌های دیفلوفنیکان+ ام‌سی‌پ‌آ (5/27% EC) ، کلوپیرالید+ توفوردی (10% SL) و فلورکسی‌پیر (25% EC) در کنترل گونه‌های جغجغک (Vaccaria pyramidata Medicus)، خاکشیر ‌بدل (Sisymbrium officinalis (L.) Scop.)، خاکشیر (Descurainia sophia (L.) Webb.)، خردل ‌وحشی (Sinapis arvensis L.) و یونجه‌زرد (Melilotus officinalis (L.) Pallas.) مطلوب بوده است. سایر گزارش‌ها حاکی از کارآیی مطلوب علف‌کش‌های بروموکسینیل+ ام‌سی‌پی‌آ (بوکتریل) (Zand et al., 2007)، بروموکسینیل+ تاپیک (Shah et al., 2017)، گرانستار+ ایزوپروتورون (Rizwan et al., 2018)، در کنترل علف‌های ‌هرز گندم است.

جدول 12- اثر تیمارهای علف‌کش بر درصد کاهش وزن خشک گونه‌های علف‌های‌ هرز نسبت به شاهد مجاور در مشهد.

Table 12. The effect of herbicide treatments on reduction percentage of weed species biomass compared to the adjacent control in Mashhad.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

عملکرد گندم

بر اساس نتایج به­دست­آمده از چهار منطقه‌ کرج، داراب، شاهرود و مشهد، مشخص شد که هیچ­یک از علف‌کش‌های کاربردی خسارت و تاثیر منفی بر گندم و عملکرد دانه نداشتند. در این ارتباط سینگ و همکاران (Singh et al., 2005) اظهار کردند که کاربرد پیش­مخلوط متری‌بیوزین+فنوکساپروپ تاثیر سوئی بر گندم ندارد.کاربرد علف‌کش‌های آزمایش توانستند عملکرد دانه را در مناطق مختلف به‌طور معنی‌داری افزایش دهند. همچنین، عملکرد دانه با کاربرد مقادیر بیشتر علف‌کش کلومتری به‌طور معنی‌داری افزایش یافت. این نتیجه ناشی از کنترل مطلوب علف‌های‌ هرز به­دنبال کاربرد علف‌کشهای مورد مطالعه است. بنابراین، علف‌کش‌های کاربردی با کاهش جمعیت و وزن خشک علف‌های ‌هرز مورد مطالعه (جدول 4) سبب کاهش فشار رقابت شده و منتج به افزایش عملکرد دانه می‌شوند. به‌طوری­که، تغییرات عملکرد دانه در کاربرد علف‌کش کلومتری در مقادیر 500 تا 700 گرم در هکتار به­ترتیب در شاهرود (6 تا 10 درصد)، مشهد (8 تا 9 درصد)، کرج (7 تا 12 درصد) و داراب (18 تا 26 درصد) متغیر بودند. همچنین بین مقادیر افزایش عملکرد دانه در کاربرد کلومتری (600 و 700 گرم در هکتار) تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد. با این وجود، درصد افزایش عملکرد دانه در تیمارهای کاربردی حاصل از کاربرد کلومتری (700 گرم در هکتار) در داراب و کرج با تیمارهای وجین دستی (کنترل) و علف‌کش‌های شاهد (توتال، اُتللو و تاپیک+ گرانستار یا برومایسید­ام­آ) در یک گروه آماری مشترک بودند. در­حالی­که، تیمار مذکور در شاهرود و مشهد با تیمارهای وجین دستی و تاپیک+ برومایسید­ام­آ تفاوت معنی‌داری داشتند؛ اما با سایر علف‌کش‌های شاهد در یک گروه آماری بودند. بیشترین افزایش عملکرد دانه پس از شاهد وجین، از کاربرد علف‌کش برومایسید­ام‌آ+ تاپیک و کمترین مقدار افزایش عملکرد از کاربرد کلومتری (500 گرم در هکتار) حاصل شد. کاربرد علف‌کش برومایسید­ام‌آ+ تاپیک توانست عملکرد دانه را در کرج (41/6 تن در هکتار)، داراب (86/5 تن در هکتار)، شاهرود (77/6 تن در هکتار) و مشهد (25/4 تن در هکتار) به­ترتیب 21، 29، 15 و 14 درصد نسبت به نیمه شاهد افزایش دهد. افزایش عملکرد دانه گندم در مناطق کرج، داراب، شاهرود و مشهد (جدول 14) با کارآیی کنترل علف‌های‌ هرز حاصل از کاربرد علف‌کش‌ها در مناطق مورد بررسی (جداول 5 تا 12) مطابقت داشت. بنابراین، علف‌کش‌ها با کاهش فشار رقابت، عملکرد دانه گندم را افزایش دادند. این نتایج با گزارش‌‌‌‌های قبل انطباق دارد (Mamnoie & karaminejad, 2020؛ Ebadati et al., 2019). در گزارش سینگ و همکاران (Singh et al., 2015) گزارش کردند که کاربرد علف‌کش متری‌بیوزین+ کلودینافوپ‌پروپارژیل با مقدار 600 گرم در هکتار توانست بیشترین عملکرد دانه گندم به­دست می­آید. با کاربرد علف‌کش پیش­مخلوط کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین
 (Kumar et al., 2018; Kumar et al., 2013) و متری‌بیوزین (Naghshbandi et al., 2008) عملکرد دانه گندم به‌طور معنی‌داری افزایش یافت. کاربرد علف‌کش‌های کلودینافوپ‌پروپارژیل+ متری‌بیوزین، عملکرد دانه را 83 درصد افزایش داد (Abbas et al., 2018). افزایش عملکرد گندم با کاربرد علف‌کش‌ها 20 درصد (Manea et al., 2016)، 23 درصد (Minbashi et al., 2022)، 52 درصد (Mamnoie & karaminejad, 2020) و 58 درصد (Veisi et al., 2018) گزارش شده است.

جدول 13- ارزیابی توصیفی کارآیی علف‌کش‌ها بر اساس کنترل جمعیت در تمام مناطق آزمایش.

Table 13. Descriptive assessment of herbicide efficiency for weed control population at the all-experimental locations.

کنترل: بیش از ۸۵ درصد (++++) ، ۷۰ تا ۸۵ درصد (+++)،۵۰ تا ۷۰ درصد (++)،۳۰ تا ۵۰ درصد (+)، کمتر از 30 درصد (-).

Percentage if weed control: more than 85% (++++), 70-85% (+++), 50-70% (++), 30-50% (+), less than 30% (-)

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicidee MA).

جدول 14- اثر تیمارهای علف‌کش بر عملکرد دانه گندم.

Table 14. The effect of herbicide treatments on the grain yield of wheat.

در هر ستون میانگین‌های مربوط به هر تیمار با حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشند (LSD P ≤ 0.05).

In each column, means followed by the same letter in each treatment are not significantly different) LSD P ≤ 0.05(

Top. + Gera. (Topik+ Geranestar), Top. +Brom. (Topik +Bromicide MA).

نتیجه­گیری کلی

بر اساس نتایج چهار منطقه آزمایش، کارآیی علف‌کش کلومتری (700 گرم) در کنترل گونه‌های آزمایش متفاوت بود؛ به‌طوری‌که، کارایی این علف‌کش در کنترل گونه‌های سیزاب، پنیرک، خردل ‌کاذب، شاه‌تره و گل‌گندم در داراب مطلوب ارزیابی شد (جدول 13) و نسبت به علف‌کش‌های پرکاربرد، افزایش عملکرد مشابهی داشت (جداول 7 و 8). اما کارآیی علف‌کش کلومتری (700 گرم) در کنترل سایر گونه‌های آزمایش در مناطق دیگر ضعیف و نامطلوب ارزیابی شد (جدول 13)؛ به‌طوری‌که، علف‌کش کلومتری (700 گرم) کارآیی لازم در کنترل گونه‌های یولاف‌وحشی، خاکشیر، بی‌تی‌راخ، شقایق شاه‌تره‌ای، درشتوک، یونجه‌زرد و جغجغک در مناطق کرج، شاهرود و مشهد نداشت و در مقایسه با علف‌کش‌های پرکاربرد عملکرد دانه‌ی کمتری نشان داد. در مجموع، این علف‌کش به­دلیل محدودبودن طیف کنترل و نداشتن کارآیی لازم در کنترل اغلب گونه‌ها، در مقادیر استفاده­شده قابل توصیه نیست. لذا، پیشنهاد می‌شود این علف‌کش در مقادیر بیشتری ارزیابی شود.

سپاسگزاری

این مقاله حاصل پروژه تحقیقاتی با شماره مصوب 990973-126-16-16-04 است که با حمایت مالی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور انجام شد.

منابع

Abbas, T. Abbas, T. Nadeem, M.A. Tanveer, A. Matloob, A. Zohaib, A. Safdar, M.E. Ali, H.H. Farooq, N. Javaid, M.M. Tabassum, T. and Nasir, I.R. 2018. Herbicide mixtures and row spacing effects on fenoxaprop resistant Phalaris minor in wheat. Int. J. Agric. and Biol. 20: 2737-2744.

Baziyar, S. Vazan, S. Oveisi, M. and Paknezhad, F. 2010. Optimization of herbicide doses of mesosulfuron-methyl (Atlantis) and clodinafop-propargyl (Topik) in control of perennial ryegrass (Lolium perenne L.) in competition with whea. Iran. J. Field Crop Sci. 41(4): 755-761. (In Persian)

Ebadati, A. Gholamalipour-Alamdari, E. Avasaji, Z. and Rahemi-Karizaki, A. 2019. Effect of application time of dual-purpose herbicides and mixing herbicides on weeds control and wheat yield. J. Plant Physiol. 39: 192-209. (In Persian)

Esmailzadeh, Z. Eslami, S.V. and Zand, E. 2011. Investigating the resistance of annual ryegrass (Lolium rigidum) biotypes collected from wheat fields of Fars province to pinoxaden herbicide. Iranian J. Weed Sci. 7: 61-75. (In Persian)

Ghanbari-Birgani, D. Karaminejad, M.R. Farzadi, H. and Baghestani, V. 2015. Evaluation of the efficiency of metribuzin (WP 70%) in the control of weeds of wheat (Triticum aestivum) Field. J. Pestic. in Plant Prot. Sci. 3(1): 13-26.

Golmohammadzadeh, S. Gherekhloo, J. Rojano-Delgado, A. Osuna, M. Kamkar, B. Ghaderi-Far, F. and De-Prado, R. 2019. Identification of Phalaris brachystachys Link. resistance to haloxyfop-R-methyl herbicide from fields of Golestan province. Weed Res. J. 11(1): 1-16. (In Persian)

Javaid, M.M. Mahmood, A. Bhatti, N.M.I. Waheed, H. Attia, K. Aziz, A. Nadeem, M.A. Khan, N. Al-Doss, A.A. Fiaz, S. and Wang, X. 2022. Efficacy of metribuzin doses on physiological, growth, and yield characteristics of wheat and its associated weeds. Front. Plant Sci. (Sec. Crop and Prod. Physiol.) 13: 1-11. doi.org/10.3389/fpls.2022.866793.

Kumar, M. Kishore, R. Kumar, S. and Bisht, S. 2018. Efficacy of different post-emergence herbicides application alone and in combination in wheat. J. Pharmacogn. and Phytochem. SP1: 1668-1670.

Kumar, S. Angiras, N.N. and Rana, S.S. 2011. Bio-efficacy of clodinafoppropargyl + metsulfuron-methyl against complex weed flora in wheat. Indian J. Weed Sci. 43(3&4): 195-198.

Liebman, M. Mohler, C.L. and Staver, C.P. 2001. Ecological management of agricultural weeds. Cambridge University Press. Cambridge, 548 Pp.

Mamnoie, E. and Karaminejad, M.R. 2020. Evaluation time and rate application of prosulfocarb herbicide in the weed control of wheat in south Kerman. J. Crop Prod. 13(1): 51-66. (In Persian)

Mamnoie, E. Karaminejad, M. Aliverdi, A. and Minbashi-Moeini, M. 2022. Application efficacy of newly released pre-mixed herbicide in winter wheat: Joystick^®. Agronoomia (Estonian J. Agric. Sci.) 1(XXXIII): 123-118. DOI: 10.15159/jas.22.13.

Manea, D.N. Stef, R. Pet, I. Ienciu, A.A. Grozea, I. and Carabet, A. 2016. Control of Avena fatua species (Wild Oat) a weed in expansion in banat area. Bulletin UASVM series Agriculture, 73(1), Electronic ISSN 1843-5386. DOI 10.15835/buasvmcn-agr: 12008

Minbashi, M.M. Hadizadeh, M.H. Karaminejad, M.R. Sabet-Zanganeh, H. Jamali, M. and Haghighi, A.A. 2022. Efficacy of fluroxypyr compared with common broadleaf herbicides in the wheat fields. J. Iran. Plant Prot. Res. 36(3): 367-384. DOI: 10.22067/JPP.2022.74981.1074.

Minbashi-Moeini, M. Hadizadeh, M.H. Baghestani, M.A. Veisi, M. and Jamali, M. 2020. Efficacy of bromoxynil+ 2, 4-D (Buctril Universal 56% EC) as broadleaf weed killer in the wheat fields of Iran. J. Plant Prot. 34(4): 485-499. (In Persian). http://doi.org/10.22067/JPP.2022.74981.1074

Mogbeli Nasrin, M. Hosseini, S.A. Mamnoei, E. and Sasanfar, H. 2020. Winter wild oat (Avena ludoviciana) accessions’sresistance to clodinafop-propargyl herbicide in south of Kerman. Iranian J. Weed Sci. 18(1): 23-33. DOI: 10.22092/IJWS.2021.354407.1391. (In Persian)

Naghshbandi, M. Baghestani, M.A. Zand, E. and Mansourian, S. 2008. Effects of metribuzin and plant density on weed control in wheat (Triticum aestivum L.). Iran. J. Weed Sci. 4: 85-95. https://ijws.areeo.ac.ir/article_1141_575d304a33c8163b4de8ce43c8b1a0b.pdf?lang=en

Punia, S.S. Yadav, D.B. Kaur, M. and Sindhu, V.K. 2017. Post-emergence herbicides for the control of resistant littleseed canarygrass in wheat. Indian J. Weed Sci. 49(1): 15–19.

Rizwan, M. Tanveer, A. Khaliq, A. Abbas, T. and Ikram, N. 2018. Increased foliar activity of isoproturon+ tribenuron and pyroxsulam against little seed canary grass and field bindweed by proper adjuvant selection in wheat. Planta Daninha. 36:e018166733. Doi: 10.1590/S0100-83582018360100024.

Sasanfar, H. Zand, E. Baghestani, M.A. Mirhadi, M.J. and Mesgaran, M.B. 2017. Cross-resistance patterns of winterwild oat (Avena ludoviciana) populations to ACCase inhibitor herbicides. Phytoparasitica. 45: 419-428.

Shah, S. Jalal, A. Shah, T. Ahmad, W. and Khan, A.A. 2017. Integrated herbicides application at different timings for weed management and wheat productivity. Pak. J.Weed Sci. Res. 23: 387–396. Doi: 10.28941/23-4-2.

Sheikhi, G.A. Najafi, H. Abbasi, S. Saberfar, F. and Moradi, M. 2018. Guide to chemical and organic pesticides of Iran. Rahdan Publications. 228 pp.

Singh, R. Singh, A.P. Chaturvedi, S. Pal, R. and Pal, J. 2015. Metribuzin+ clodinafop-propargyl effects on complex weed flora in wheat and its residual effect on succeeding crop. Indian J. Weed Sci. 47(4): 362–365.

Singh, S. Singh, S. Sharma, S.D. Punia, S.S. and Singh, H. 2005. Performance of tank mixture of metribuzin with clodinafop and fenoxaprop for the control of mixedweed flora in wheat. Indian J. Weed Sci. 37: 9-12.

Somani, L.I. 1992. Dictionary of weed science. Agronomy Publishing Academy (India). 256pp.

Veisi, M. Baghestani, M.A. and Minbashi, M.M. 2018. Study of tank mix application of dual propose and broad leaf herbicides for weed control in wheat fields. Iran. J. Field Crop Sci. 49(2): 171-183. (In Persian)

Zadoks, J.C. Chang, T.T. and Konzak, C.F. 1974. A decimal code for the growth stages of cereals. Weed Res. 14: 415-421

Zand, A. Rahimiyan Mashhadi, M. Dayhim Fard, R. Sofizade, S. and Nassiri Mahallati, M. 2004. Studies on some ecophysiological traits associated with competitiveness of old and new Iranian bread wheat (Triticum aestivum L.) cultivars against wild oat (Avena ludoviciana L.). Iran. J. Field Crops Res. 1: 160-174. (In Persian) https://agry.um.ac.ir/article_33832_92f21701241ba4807b513138eca36710.pdf.

Zand, E. Baghestani, M.A. Nezamabadi, N. Shimi, P. and Mousavi, S.K. 2019. A guide for herbicides in Iran. University Press Center. 216pp (In Persian)

Zand, E. Baghestani, M.A. Soufizadeh, S. PourAzar, R. Veysi, M. Bagherani, N. Barjastehe, A. Khayami, M.M. and Nezamabadi, N. 2007. Broadleaved weed control in winter wheat (Triticum aestivum L.) with post-emergence herbicides in Iran. Crop Prot. 26(5): 746-752. http://doi:10.1016/j.cropro.2006.06.014.

[1]. Acetyl Coenzyme A carboxylase (ACCase)

[2]. Acetolactate synthase (ALS)

^[3] Weed Control Efficacy